جن چیست و انواع آن.
جن چیست و انواع آن.
جن واژهای عربی و به معنی «موجود پنهان و نادیدنی» است. در عرف فارسی «اَجِنّه» جمع جن شمرده میشود. در عربی جمع واژه جن، جِنان است و نوع آن جِنَّه. در فرهنگ فارسی دکتر محمد معین، به معنای «موجودی متوهم و غیر مرئی، پری» آمدهاست. به آنکه مورد اذیت و آزار جنّیان واقع شده جن زده یا مجنونگویند.
جن چیست؟
در یک دیدگاه وسیع به هر موجود ماوراءطبیعهای که از دیدگاه انسان مستور است، جن میگویند. مانند فرشتهها، شیطانها. اما اصطلاحاً و بنا بر باور برخی از مردم، جنها (اجانین) گروهی از موجودات زنده، دارای احساسات و تفکر و معمولاً نامرئی از جهان آفرینش هستند که هزاران سال پیش از خلقت بشر از آتش خلق شدهاند.
جن از دیدگاه مذاهب
اسلام
شکلی خیالی از مهر یا نگین سلیمان که در داستانها به وی نیرویی برای تسلط بر جنیان میبخشید.
پارهای از باورهای مسلمانان پیرامون جن از قرآن سرچشمه میگیرد. در قرآن جن موجودی توصیف شده که «از آتش (نار) آفریده» شدهاست. جن دارای دو جنس نر و ماده و دارای علم و ادراک معرفی شدهاست. همچنین به آنان ویژگیهای اخلاقی داده شده[پانویس ۴] و مواردی از تماس آنها با انسان را متصور شدهاست.به روایت قرآن جن «از پیش از آفرینش انسان» بر روی زمین میزیستهاست.∗ در کل جن بیست و دو مرتبه در قرآن تکرار شده و دارای سورهای به همین نام است. هم چنین چنانکه در قرآن گفته شده، شیطان رجیم یا همان ابلیس از جنس جن است. در سوره نمل (مورچه) در کتاب قرآن در آیه ۱۷ به این مورد اشاره شدهاست که سلیمان نبی بر سپاهیانی از جن تسلط و آنها را در خدمت خود داشتهاست. نیز در آیه ۳۹ از سوره نمل به توانایی خارق العادهٔ این موجودات اشاره میشود.
آنگونه که در بخشی از کتاب «در محضر استاد» که به پرسش و پاسخهایی با آقای علامه طباطبایی(شیعه)میپردازد، به نقل از او، عمر این موجودات بسیار بیشتر از عمر انسانها بوده و جمعیتشان نیز از جمعیت انسانها بیشتر است. در همین کتاب اشاره شدهاست که سپاهی از جنها به رهبری زعفر در واقعه کربلا به کمک حسین بن علی آمد ولی حسین کمک او را نپذیرفت. او نوشتهاست: یکی از جنگهای امام علی علیه السّلام با جن (نصیبین) بود. همچنین در تفسیر المیزان درباره پناهنده شدن مردم به جن، نوشته: «مراد از پناه بردن انس به جن بطوری که گفتهاند این است که در عرب رسم بوده وقتی در مسافرت در شب، به بیابانی برمیخوردند از شر جانوران و سفیهان جنی به عزیز آن بیابان که سرپرست جنیان است پناه میبردند و میگفتند: من پناه میبرم به عزیز این وادی، از شر سفهاء قومش» به گفته علامه طباطبایی: «تقسیم آیه مبارکه بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ در مربعات به حروف ابجد، برای رفع جنیان و افراد مبتلا به جن مفید است».
ابن خرم در کتاب الفصل مینویسد: «طایفه جن امتی هستند دارای عقل، فکر و قدرت تمیز که به ایشان از طرف خدا وعده و وعید نازل شده و آنها نیز پذیرفتهاند. آمیزش میکنند اولادی از آنها بوجود میآید و مرگ نیز آنها را در بر میگیرد و چون جسمشان زود فنا میشود احتیاج به قبرستان ندارند و تمامی مسلمانان نیز بر این امر توافق و اجماع دارند جنیان دارای اجسام لطیف، شفاف و هوائی هستند یعنی زندگی در هوا و زمین برای آنها امکان دارد زیرا عنصر آنها از آتش است. همچنانکه عنصر انسانها از خاک است»
صدر المتالهین شیرازی معروف به ملاصدرا مینویسد: «جن را وجودی در این جهان حس و وجودی در جهان غیب و تمثیل (عالم مثال) است، اما وجودشان در این جهان هیچ جسمی که آن را نوعی از لطافت و اعتدال باشد نیست، جز آن که روحی در خور آن و نفسی که از مبدا فعال بر آن اضافه شدهاست میباشد آنان بدنهای لطیفی دارند که در لطافت و نرمی متوسط بوده و پذیرای جدائی و گرد آمدن است، چون جدا گشت، قوامش نازک و حجمش لطیف گشته و از دیگرن پنهان میگردد»
در آیه ۱۳۰ سوره انعام، آمده: «یا معشر الجن و الانس الم یاتکم رسل منکم» یعنی: «ای گروه جن و انس! آیا پیامبرانی از بین شما برای شما نیامدند؟» که ظاهرا و بنا به نظر بسیاری از معتقدان به دین اسلام، آیه مذکور نشان دهنده این است که جنها پیامبرانی از جنس خودشان هم داشتهاند. در آیه ۶ سوره ناس عبارت من الجنة و الناس آمدهاست
مسیحیت
آنگونه که از باورهای مسیحی برمی آید مسیحیان به وجود جن معتقد بوده و آنها را «ارواح خبیث» یا «ارواح شیطانی» میدانند. در بسیاری از آیات عهد عتیق و عهد جدید از جن، اجنه و شیطان و ابلیس به صراحت نام برده شدهاست از جمله لاویان ۱۹:۳۱ و ۲۰:۶، اول سموئل ۲۸:۳ و ۲۸:۹ و ۲۸:۷ اول تواریخ ۱۰:۱۳، متی ۴:۱ و ۱۲:۲۲، لوقا ۴:۵ و ۸:۱۲، یوحنا ۸:۴۴ و بسیاری آیات دیگر. ضمنا جنگیری جزء اموری است که کلیسای کاتولیک به صورت تخصصی آن را انجام میدهد و در حال حاضر پاپ بندیکت شانزدهم از آن حمایت میکند و انجمن بینالمللی جن گیران برای همین موضوع توسط پدر گابریل آمرث تاسیس شدهاست. برخی گمان میکنند درباره ماهیت آنها در بین عامه مردم غلو شده و تصویری ترسناک از آنان ترسیم شدهاست.
جن در باور مردم
ایرانیان
در باور برخی افراد، جنها تنها در شب، تاریکی، تنهایی و در محلهایی مانند گرمابه، آب انبار، پستو و ویرانه و بیابان وجود دارند. در باور عامه، جن به شکل انسان است با این تفاوت که پاهایش مانند بز، سم دارد. مژههای دراز او نیز با مژهٔ انسان متفاوت است و رنگ موی او بور است. همزمان با زاده شدن هر نوزاد انسان، بین اجنه نیز نوزادی به دنیا میآید که شبیه نوزاد انسان است اما سیاه و لاغر و زشت که این موجود را همزاد آن طفل میخوانند.
بنابر باور برخی، نه تنها باید پیش از ریختن آب جوش روی زمین «بسم الله» گفت، بلکه حتی پیش از ریختن آب سرد، پرت کردن چیزی و هر کاری که میتواند به یک موجود فرضی در محل آسیب برساند یا برای او اهانت آمیز باشد (مانند انداختن آب دهان و...) نیز باید «بسم الله» گفت. و ذکر این عبارت برای دور کردن جنها از محل و ایمن ماندن از آسیب احتمالی آنها موثر است. البته عدهای نیز متعقدند که ذکر «بسم الله» به تنهایی چاره ساز نیست و حتی نوعی دعوت از آنان محسوب میشود و حتماً باید عبارت را کامل و به صورت «بسم الله الرحمن الرحیم» به کار برد.
در تهران قدیم عدهای از ساکنان را عقیده بر این بود که گاه و بیگاه در مواقع معین در حمامها جنها رفت و آمد میکنند و با احتیاط قدم به حمام میگذاشتند، مخصوصا شبها خیلی با ترس و وهم در حمام وارد شده و خود را شستشو میکردند. گویند مظفرالدین شاه از همینگونه افراد بود …معی را عقیده بر این بود که جنها گاهی برای اغفال و فریب مردم و کشانیدن آنها به حمام، زودتر از موعد مقرر در بوق حمام میدمند … مردم برای رفع و دور کردن اجنه به بعضی عوامل متوسل میشدند و از جمله جام چهل کلید و این جام از برنج ساخته شده بود و دستهای داشت که آن را سوراخ میکردند و بر چهل پاره برنج یا مس بعضی کلمات را حک میکردند، ضمنا بعضی دعاها را به خط خوش به روی جام میکندند.
انواع جن:
انواع جنها بر اساس کاری که میکنند نزد مردم مشهورند.
بعضی از جنها در خدمت شیطان هستند و برخی دیگر انسانها را بهعناوینمختلف وسوسه میکنند عدهای دیگر مسلمان و دستهای دیگر یهود و مسیحی و گروهی دیگر در زیرزمینها و دور از انسانها و برخی دیگر در حبس و زنجیر میباشند. برخی از جنها را شیطان از روز تولد انسان نزد او میگمارد تا او را گمراه سازند و خداوند متعال نیز ملکی تعیین میکند تا انسان را از گزند جنهای شریر حفظ کند. برخی از آنها در جادو و سحر و طلسمات و بعضی دیگر برای خبررسانی به کائنان مشغول بهکارند.
ما در این جا به اسامی برخی از آنها اشاره میکنیم:
جن خناس: این شیطان مخفی در درون انسان راهیافته و به وسوسه انسان میپردازد و هرگاه انسان یاد خدا را میکند از انسان دور میشود خواندن سوره ناس برای دفع این جن موثر است. (بحار ج 60 ص 194)
در روایات آمده است این شیطان مانند خون در دل انسان راه دارد (بحار ج 60 ص 269)
جن رها یا (زها): این شیطان وقت نماز صبح سراغ انسان آمده و بر سر او و بالشش گره میزند و به او میگوید بخواب وقت نماز نشده است و اگر بیدار نشود بهصورت او بول میکند و بر گشته و دمش را میجنباند و بانگ شادی بر میآورد. (محاسن ج 1 ص 86)
مبادا این حقایق را انکار کنی که با دلایل عقلی و شرعی و به تجربه این موضوع ثابت شده است.
غول: این جن انسانها را در صحراها و بیابانها به بیراهه میکشاند و روایتشده هر گاه تنها هستی راهنمایی انسان تنها را قبول مکن و با صدای بلند بهصورت او اذان بگو آن گاه از تو دور میگردد. در برخی روایات آمده غول وجود ندارد. ولی احمد بن عبدالله گوید در راه به چنین جنی برخورد کردم که بر روی تختی نشسته و لباسهای خوبی پوشیده و قندیلهایی روشن کرده بود سوره یاسین را خواندم قندیلهایش خاموش شد و گفت: ای بنده خدا با من چه کردی؟(سفینه البحار ج 3 ص 821)
این که در روایات آمده غول وجود ندارد به این معنا ست که غول نمیتواند انسان را از راه خود گمراه کند و انسان در برابر آن دست و پا بسته و مجبور نیست. اگر انسان به یاد خدا و متوسل به 14 معصوم بوده و از حدود شرع تجاوز نکند هیچ جنی نمیتواند بر انسان ضرر بزند.
جن رباینده: این جن برخی از انسانها را میرباید. از امام صادق پرسیدند آیا جن میتواند انسان را برباید؟ فرمود اگر انسان این دعا را بخواند جنها نمیتوانند او را بربایند و این دعا ذکر خواهد شد. (بحار ج 92 ص 152)
جنّیان گاهی اوقات وسایل شخصی انسانها را میدزدند. حال به شمهای از حالات شیخ جعفر مجتهدی به نقل از کتاب لالهای از ملکوت توجه فرمایید:
موفق شدم بسیاری از نیروهای نامرئی طبیعت را تحت فرمان خود در آورم بهطوری که در هر محفلی که حضور داشتم عدهای از ارواح و جنود جن حاضر بودند و دستوراتی را که به آنها میدادم اطاعت میکردند.
در آن ایام در یکی از اتاقهای طبقه فوقانی منزل پدرم در شهر تبریز زندگی میکردم در آن اتاق ظروف قدیمی زیادی وجود داشت از جمله دو عدد ظروف مرغی عتیقه شبیه به هم و بسیار گرانقیمت که در دو طرف آینه قرار داشت.
یک روز که از خانه خارجشده بودم مادرم برای نظافت و سروسامان دادن وارد اتاق شده و متوجه میشود که یکی از ظرفهای کنار آیینه نیست.
او گمان میکند که من آن ظرف را به خاطر تهیه مواد شیمیایی جهت بهدست آوردن کیمیا فروختهام هنگامی که به منزل بازگشتم با لحنی شدید به من گفت: جعفر چرا اسباب منزل را میفروشی؟
در جواب گفتم: من چنین کاری نکردهام.
مادرم گفت: یکی از ظروف کنار آیینه نیست.
به ایشان گفتم: شاید ظرف را در جای دیگر قرار داده باشم به اتاق رفتم و متوجه شدم که ظرف درجای خودش نیست فهمیدم که ناپدید شدن ظرف توسط جنّیان انجامگرفته؛ فوراً مأمور و موکل مخصوص را احضار کرده و از او پرسیدم کاسه مرغی را به کجا بردهاید؟
در جواب گفت: اوصاف این جفت کاسه قدیمی را برای پادشاهمان بیان کرده بودیم و او علاقه شدیدی به دیدن آنها پیدا کرد لذا امر کرد که یکی از آنها را نزدش ببریم و بعد از مشاهده بر گردانیم.
به او گفتم یک نماز مستحبی دو رکعتی میخوانم اگر تا پایان نماز، ظرف در جای خود نباشد شما را به شدت تنبیه کرده و خواهم سوزاند و مشغول نماز شدم. در تشهد نظری به طاقچه انداخته، دیدم ظرف در جای خود قرار گرفته است و آنگاه مادرم را صدا کرده و گفتم ظرفها که در جای خود میباشد ایشان به اتاق آمده و از اینکه میدید ظرف در جای خود میباشد بسیار تعجب نمود.
سعالی: این جنها ساحر و جادوگرند و به انسانهای خبیث که با آنها رابطه دارند سحرمی آموزند. برخی گفتهاند این نوع جنها انسانها را فریب داده و از راهشان منحرف میکنند و گاهی اوقات گرگها آنها را شکار کرده ومی خورد و آنها نیز فریاد زده و میگوید: چه کسی مرا نجات میدهد ولی کسی او را نجات نمیدهد. (بحار ج 60 ص 125)
عیثم: این جن اخبار را به نقاط مختلف جهان میرساند.
ام الصبیان: این جنها به کودکان ضرر میزنند.
آل: این نوع جنها از جنس زن بوده و به زنان باردار و نوزادها ضرر میزنند و از آه من میترسند و چه بسا نقلشده توسط عدهای از زنان تسخیرشدهاند.
صالح: این جنها انسانهایی را که راهشان را گم کردهاند به مقصد میرسانند. در روایتی آمده است: همانا یکی از برادران جنی شما صالح نام دارد هر گاه راه را گم کردید ندا کنید" یا صالح اغثنی "یعنی ای صالح کمکم کن. او در بیابانها میگردد هرگاه صدای گمشده را بشنود او را راهنمایی کند. (وسایل الشیعه ج 11 ص 443)
متکون: این نوع جن به هر شکلی که بخواهد میتواند متمثل باشد بهجز صورت انبیا و اوصیا و اولیا ء.(بحار ج 25 ص 327)
زوبعه: به رئیس جنّیان و شیاطین گفته میشود.
زوال: این جن در نطفه انسانهای مخالف اهلبیت علیهمالسلام شریک میشود و اگر آن فرد پسر باشد لواط کار و اگر دختر باشد زناکار خواهد بود. (کافی ج 5 ص 549)
تمریح: روایتشده تمریح یار شیطان است و هنگام شب فعالیت خود را در بین شرق و غرب آغاز میکند (کافی ج 8 ص 232)
عارض: این نوع جنها برخی از انسانها را مریض میکنند.
ابلیس: به شیطانی گفته میشود که از رحمت خدا مأیوس باشد.
شیطان: به جن شریر و خبیث شیطان گویند.
مارد: به جنی که سرکش و خبیثتر باشد مارد گویند.
عفریت: به جنی که خبیثتر و قدرت فوقالعادهای داشته باشد عفریت گویند.
عامر: اعراب قدیم به جنّیانی که در میان مردم سکونت داشتند عامر میگفتند.
مذهب: جنّیانی که به اشکال مختلف میآیند بهجز صورت پیامبران و امامان.
خیزب: پیامبر اسلام فرمود: این شیطان انسان را در حال نماز وسوسه کرده و نماز انسان را قطع میکند و برای دفع آن به خدا پناه برده و سه بار بر سمت راستت فوت کن. (بحار ج 92 ص 137)
هزع: امام صادق فرمود: ابلیس شیطانی دارد که به آن هزع گفته میشود بین مشرق و مغرب را در هر شب پر میکند و هنگام خواب نزد مردم رفته و باعث خوابهای پریشان میشوند (امالی صدوق ص 146)
ولهان: پیامبر خدا فرمود: برای وضو شیطانی است که ولهان گفته میشود و اگر بندهای نام خدا را به هنگام وضو بر زبان نیاورد او را دچار وسوسه میکند. (مستدرک ج 1 ص 323)
قفندر: امام صادق فرمود: هر کس چهل روز در منزلش بربط (یکی از آلات موسیقی) نواخته شود خداوند شیطانی به نام قفندر را بر او مسلط میکند که اعضای بدنش را بر روی اعضای مشابه صاحبخانه میگذارد وحیای او سلب میشود و نسبت به سخنانی که به دیگران میگوید و یا به او گفته میشود بیمبالات و بیخیال میگردد. (کافی ج 5 ص 537)
مره: یکی از پسران ابلیس است و بدان جهت شیطان را ابو مره گویند. (سفینه البحار ماده بلس)
لاقیس: او همجنسبازی زنان را به زنان آموخت. (سفینه البحار ماده بلس)
هفاف: او در صحراها وسوسه میکند.
زکتبور: او در بازارها بوده و مردم را به سوگند دروغ و تعریف دروغ کالا و بیهودهگویی ترغیب میکند.
بتر یا (ثبر): او هنگام مصیبتها انسانها را وسوسه میکند تا به خود سیلی زده و یقه خود را پاره کرده و بیتابی کنند.
اعور: او انسان را به زنا تشویق میکند.
داسم: وقتی انسان وارد خانه شد و نام خدا را ذکر نکرد ه و سلام نگفت، او را وسوسه میکند و بین او و خانوادهاش شر به پا میکند و اگر هنگام غذا خوردن نام خدا را ذکر نکند در غذای او شریک میشود.
مطرش: او صاحب اخبار دروغ است و انسان را وسوسه میکند تا اخباری دروغ وضع کرده و منتشر نماید.
شیطان ردهه: جنسی از شیاطین که علی علیهالسلام در نهجالبلاغه از آن نام برده است. (نهجالبلاغه ص 298)
منبع: اینفیورد (infiorld)